آیا هر رویداد خارجی در ایران قابل اجراست؟

جمعه‌ای که سیاه نیست

Black Friday در تقویم میلادی، به‌ویژه در ایالات متحده، در جمعه پس از عید شکرگزاری برگزار می‌شود (آخرین جمعه نوامبر). این روز در تقویم رسمی میلادی تعطیل نیست، اما بیشتر شرکت‌ها و ادارات به کارمندان خود اجازه مرخصی می‌دهند تا از فرصت تخفیف‌ها استفاده کنند.

از نظر زمانی، Black Friday آغاز فصل خرید کریسمس است؛ زمانی که خانواده‌ها پس از گردهمایی روز شکرگزاری برای تهیه هدایا و لوازم سال نو آماده می‌شوند. فروشگاه‌ها و برند‌ها نیز با اعلام تخفیف‌های بزرگ تلاش می‌کنند فروش خود را در این روز چندبرابر کنند.

به‌تدریج، Black Friday از یک روز شلوغ خرید به مهم‌ترین رویداد فروش سال در آمریکا تبدیل شد و سپس با گسترش رسانه‌ها و تجارت الکترونیک، به کشور‌های دیگر هم راه پیدا کرد. امروزه در بیشتر نقاط جهان، آخرین جمعه ماه نوامبر به‌عنوان نماد شروع خرید سال نو شناخته می‌شود.

Black Friday؛ روز سیاه حسابداران

در گذشته، قانونی نانوشته میان حسابداران و فروشندگان رایج بود؛ اگر صورت مالی یک شرکت زیان‌ده بود، ارقام منفی را با جوهر قرمز در دفاتر حسابداری ثبت می‌کردند تا زیان‌ها واضح‌تر دیده شود. اما زمانی که ترازنامه‌ها به سود می‌رسید، اعداد با جوهر مشکی نوشته می‌شدند؛ نشانه‌ای از بازگشت شرکت به مسیر سوددهی.

در اوایل دهه ۱۹۶۰ میلادی، خرده‌فروشان آمریکایی متوجه شدند که فردای روز شکرگزاری - زمانی که مردم برای خرید هدایا و لوازم کریسمس روانه فروشگاه‌ها می‌شدند - دفاتر مالی‌شان ناگهان از قرمز به مشکی تغییر رنگ می‌دهد. حجم بالای فروش و سود ناشی از این روز، حساب‌های آن‌ها را سیاه‌رنگ می‌کرد.

به همین دلیل، فروشندگان در میان خود این روز را با شوخی و غرور Black Friday یعنی جمعه سیاه (روز سود) نام گذاشتند. به‌مرور، این تعبیر از دنیای حسابداری به زبان عمومی راه یافت و رسانه‌ها نیز برای اشاره به روز اوج فروش سال از آن استفاده کردند. تا دهه ۱۹۸۰، مفهوم Black Friday دیگر نه نشانه هرج‌ومرج و ترافیک، بلکه نماد بازگشت به سود، رونق اقتصادی و آغاز رسمی فصل خرید سال نو بود.

گسترش جهانی Black Friday

با گسترش رسانه‌ها و تجارت بین‌المللی، Black Fridayاز سال ۲۰۰۰ میلادی از مرز‌های آمریکا عبور کرد و به یک پدیده جهانی در خرده‌فروشی تبدیل شد. ابتدا کشور‌های انگلیسی‌زبان مانند بریتانیا، کانادا و استرالیا و سپس بیشتر کشور‌های اروپایی، آخرین جمعه ماه نوامبر را با تخفیف‌های گسترده پایان سال میلادی همراه کردند.

برای بسیاری از کشور‌ها، Black Friday فقط یک تقلید از مدل آمریکایی نبود، بلکه ابزار جهانی بازاریابی بود که فرصت فروش هم‌زمان برند‌های بین‌المللی و فروشگاه‌های محلی را فراهم می‌کرد.

Black Friday در مسیر بومی‌شدن

در ایران، آخرین جمعه نوامبر در تقویم خورشیدی، نه نزدیک سال نو است و نه پیوندی با مناسبت فرهنگی خاصی دارد. سه ماه تا نوروز باقی است و حتی با شب یلدا نیز حدود یک ماه فاصله دارد. ازاین‌رو، Black Friday در ایران بیشتر به‌صورت یک مناسبت وارداتی شناخته می‌شود تا یک مناسبت معنادار.

فروشگاه‌های اینترنتی و مراکز خرید مدرن طی سال‌های اخیر تلاش کرده‌اند از این روز برای ایجاد هیجان خرید استفاده کنند. درحالی‌که ریشه‌های فرهنگی - اقتصادی Black Friday در ایران وجود ندارد، اما میل به تجربه تخفیف‌های واقعی، حس رقابت در خرید و الگوبرداری از ترند‌های جهانی باعث شده این روز به‌تدریج جای خود را در تقویم بازاریابی برند‌های ایرانی باز کند؛ هرچند هنوز تا تبدیل‌شدن به یک سنت مصرفی فاصله دارد.

عامل دیگر، بی‌اعتمادی عمومی نسبت به تخفیف‌هاست. تجربه سال‌های گذشته نشان داده بسیاری از مصرف‌کنندگان ایرانی احساس می‌کنند تخفیف‌های اعلام‌شده واقعی نیستند و قیمت‌ها پیش از حراج افزایش می‌یابند. این بی‌اعتمادی باعث شده شور و هیجان Black Friday، مانند نمونه غربی در ایران ایجاد نشود.

اما از همه مهم‌تر می‌توان گفت نبود برند‌های بین‌المللی فعال در بازار ایران موجب شده Black Friday در کشور ما نتواند نقشی جدی در اقتصاد خرده‌فروشی ایفا کند.

Black Friday در سراسر جهان به دلیل تخفیف هم‌زمان برند‌ها به یکی از مهم‌ترین رویداد‌های اقتصادی سال بدل شده است؛ روزی که شاخص فروش خرده‌فروشان را جابه‌جا می‌کند و اقتصاد مصرف‌محور کشور‌ها را به حرکت درمی‌آورد.

اما همان‌طور که در کشور‌های دیگر، این برند‌ها و تخفیف‌های گسترده آن‌ها هستند که Black Friday را معنا می‌بخشند، در ایران نیز تنها آن دسته از فروشگاه‌ها و مراکز خریدی می‌توانند نقش‌آفرین باشند که میزبان برند‌های شناخته‌شده و فعال در بازار باشند.

در واقع، چرخ Black Friday ایرانی تنها در مراکزی می‌چرخد که تنوع برند، اعتماد مصرف‌کننده، شعبات متعدد و تجربه خرید حرفه‌ای را هم‌زمان فراهم کنند. مراکز خریدی مانند اپال، ایران‌مال، پالادیوم یا ارگ تجریش با برخورداری از ترکیب برند‌های داخلی معتبر و فروشگاه‌های تخصصی، ظرفیت آن را دارند تا این روز را از یک «عنوان تبلیغاتی» به رویدادی واقعی در تقویم خرید ایرانی تبدیل کنند؛ به‌شرط آنکه تخفیف‌ها واقعی، برنامه‌ریزی‌ها شفاف و تجربه خرید برای مشتری ملموس باشد.

در نهایت، Black Friday در ایران هنوز مسیر بومی‌شدن را طی می‌کند. اما اگر برند‌های معتبر داخلی و مراکز خرید بزرگ با تخفیف‌های واقعی، برنامه‌ریزی دقیق و کمپین‌های خلاقانه وارد عمل شوند، می‌توانند این روز را از یک مناسبت وارداتی به تجربه‌ای واقعی و اثرگذار در تقویم خرید ایرانی تبدیل کنند.